بررسی های اسلامی

آیةالله حسن زاده آملی در شرح کتاب آغاز و انجام از خواجه طوسی در شرح کلام خواجه در این موضوع می 

فرماید:جزای عمل صالح فضل الهی است که به کمک نفس و روح است لذا مضاعف می شود یک ثواب تا

هزار و چهارصد برابر و بیشتر و جزای عمل غیر صالح عدل الهی است که با کمک نفس است لذا یکی را یکی

جزا می دهد.

ایشان در توضیح این عنوان ضمن مثالی می فرماید:اگر سنگی را از لبه ی پرتگاهی به سوی شیب درّه ای

حرکت دهند،دیگر لازم نیست که دم به دم آن را حرکت دهند بلکه مطابق طبعش در حرکت خواهد بود تا به ته

درّه برسد و  اگر به عکس از ته درّه بخواهند آن را به لب پرتگاه برسانند باید لحظه به لحظه و با رنج و تلاش

آن را حرکت داد چون مسیری بر خلاف طبیعت سنگ است.

نفوس انسانی نسبت به مبادی عالی و علوم و معارف دینی به همین منوال و مثال است که از روی طبع میل

به بالا دارد آنچنان که سنگ میل رو به پایین داشت بلکه امر نفوس انسانی فوق این مثال است که در ماده

زمان و مکان دخیل است و این خالی از ماده و احکام متعلق به آن است و همین که از رنگ تعلق رهایی

یافتند به قدر علم و عمل و منزلت و فضائلشان ثواب آنها ارتقاء می یابد که گاهی یکی ده تاست(کسی که

عمل نیکی آورد پاداش آن ده برابر مثل آن است)و گاهی یکی هفتصد تا و گاه دو برابر هفتصد است(بقره ـ

 (265و گاه آنچنان زیاد که نهایت نداشته باشد بر خلاف گناه که در(مؤمن ـ45)فرمود:پس جزا داده نمی شوند

مگر به مثل آن.